ครั้งหนึ่ง "สารคดี” เคยทำสารคดีพิเศษเรื่องเครื่องเทศจึงต้องไปหาชื้อเครื่องเทศนานาชนิดมาถ่ายรูป พอบอกความประสงค์ว่าต้องการหญ้าฝรั่น ๒ ขีด คนขายก็มองหน้า ย้อนถามว่าหญ้าฝรั่นบาท (๑๕ กรัม) ละ ๘๐๐ บาท จะเอาแน่หรือ ...นั่นเป็นครั้งแรกที่ "ซองคำถาม” ได้รู้ว่ามีหญ้าที่ราคาแพงเช่นนี้ด้วย
หญ้าฝรั่น ภาษาอังกฤษเรียก saffron เป็นชื่อสมุนไพรได้จากพันธุ์ไม้ Crocus sativus วงศ์ lridaceae เป็นพืชประเภทหัว ดอกสีม่วง ขึ้นในเมืองร้อน หญ้าฝรั่นได้มาจากเกสรตัวเมียของดอกไม้ชนิดนี้ โดย ๑ ดอกจะมีเกสรเพียง ๓ เส้นเท่านั้นกว่าจะได้หญ้าฝรั่นสักหนึ่งกำมือจึงเสียเวลามาก นอกจากนั้นการเก็บเกสรต้องรีบเก็บในวันเดียวเพราะดอกจะโรยหมด และต้องรีบนำมาคั่วแห้งทันที การได้มาซึ่งหญ้าฝรั่นต้องใช้แรงคนใช้เครื่องจักรช่วยไม่ได้ ประกอบกับต้องทำให้เสร็จในวันเดียวและต้นไม้ชนิดนี้ขึ้นเฉพาะพื้นที่ลาดเขาในไม่กี่แห่งทั่วโลก เท่าที่ทราบคือมีมากที่อินเดียและสเปน ด้วยเหตุนี้หญ้าฝรั่นจึงแพงมาก
หญ้าฝรั่นมีสีเหลืองอมแดง รสเผ็ดขมอมหวานและหอมโบราณใช้ทำยาหอม ยาชูกำลัง แก้ไข้ แก้สวิงสวาย บำรุงธาตุแก้ซางเด็ก เป็นยาบำรุงโลหิตและแก้เส้นกระตุก นอกจากนั้นยังเชื่อกันว่ามีสรรพคุณทำให้ผิวเปล่งปลั่ง อายุยืน แค่ฟังสรรพคุณก็เชื่อว่าหญ้าชนิดนี้แพงแน่
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Crocus sativus L.
วงศ์ : Iridaceae
ชื่อสามัญ : Crocus / Saffron
ลักษณะทั่วไป : หญ้าฝรั่นเป็นพืชล้มลุก มีลำต้นใต้ดิน ซึ่งมีลักษณะเป็นหัวคล้ายหัวเผือก (Corm) ใบยาวแคบ ออกดอกในฤดูใบไม้ร่วง โดยก้านดอกจะแทงออกมาจากหัวใต้ดิน ลักษณะดอกมีรูปร่างคล้ายดอกบัว กลีบดอกเรียวยาวคล้ายรูปไข่ มีเกษรขนาดยาวโผล่พ้นเหนือดอก เกษรตัวเมียมีสีแดงเข้ม ดอกอยู่ได้นานประมาณ 2-3 สัปดาห์ การเก็บดอกหญ้าฝรั่นนั้น ควรเก็บเมื่อดอกเริ่มบาน ส่วนที่นำมาใช้คือเกษรตัวเมีย โดยเด็ดออกจากดอกแล้วเอามาทำให้แห้งโดยการย่างบนเตาถ่านเพื่อให้เสียน้ำ ซึ่งดอกหญ้าฝรั่น 100,000 ดอก จะให้เกษรตัวเมียที่แห้งหรือหญ้าฝรั่นประมาณ 1 กิโลกรัม หญ้าฝรั่นจึงมีราคาแพงมาก เท่าราคาทองคำเลยทีเดียว ประเทศไทยยังไม่มีการปลูกหญ้าฝรั่น ประเทศที่ปลูกหญ้าฝรั่นเพื่อส่งออกคือ สเปน เยอรมัน ฝรั่งเศล อิหร่าน อินเดีย
ประโยชน์ : ทางยา เป็นยาขับเหงื่อ ขับเสมหะ ขับระดู แก้อาการเกร็ง และระงับความเจ็บปวด ช่วยให้เลือดไหลเวียนได้ดี แก้อาการปวดท้องเพราะเลือดคั่งหลังจากการคลอดบุตร และใช้เป็นยาบำบัดโรคมะเร็ง เกษรตัวเมียที่แห้งแล้ว ใช้ประกอบอาหาร ใช้แต่งกลิ่นและสีของอาหาร เช่น ขนมหวาน ลูกกวาด เครื่องดื่มและเหล้า
หญ้าฝรั่น (Saffron) เครื่องเทศที่มีราคาแพงที่สุดในโลก เป็นพืชที่มีการใช้ตั้งแต่สมัยกรีกและโรมันโบราณ นิยมใช้ทั้งเพื่อย้อมผ้า เพื่อเป็นยา และใช้ในการครัว แ แหล่งผลิตหญ้าฝรั่นที่มีคุณภาพดีเลิศ คือ ประเทศอิหร่าน หญ้าฝรั่งเป็นเครื่องเทศที่ให้กลิ่นหอมและกลิ่นติดนาน ในการทำอาหารแต่ละครั้งไม่ต้องใช้มาก เพราะถ้าใช้มากก็จะฉุน (และแพง) ก่อนใช้ต้องแช่น้ำอุ่นก่อนสักพักเพื่อให้สีของหญ้าฝรั่นออกมา และนิยมใส่ในขั้นตอนสุดท้ายของการปรุง ด้วยความที่มันมีราคาสูง จึงนิยมใช้ในอาหารในโอกาสพิเศษ ๆ เพื่อการเฉลิมฉลอง ทั้งอาหารคาวและอาหารหวาน (เช่น พวกคัสตาร์ด เค้ก และ พุดดิ้ง) แต่ที่พบบ่อย ๆ ก็จะเป็นส่วนประกอบในการหุงข้าวพิเศษ ๆ เช่น ข้าว Pilaus ของอินเดีย หรือข้าวไปเอญ่า (Paella) ของสเปน หรือ ข้าว Risotto Milanese ของครัวอิตาเลียน สำหรับครัวฝรั่งเศสเองก็มีการใช้หญ้าฝรั่นเป็นส่วนผสมสำคัญในการทำ บุยยาแบส (Bouillabaisse) หรือซุปทะเลรวมมิตรแบบฝรั่งเศส
